بیت المعمور

بیت‌المعمور خانه‌ای در آسمان چهارم یا هفتم، مُحاذی(برابر یا مقابلِ) خانۀ کعبه که فرشتگان در آنجا همواره مشغول عبادت و طواف‌اند. این ترکیب نخستین بار در قرآن کریم و سپس در روایات اسلامی به کار رفته است.

معناشناسی

معنای لغوی

«البیتُ‌المَعمُور» ترکیبی وصفی و «بَیت» کلمه‌ای عربی است. بیت، در اصل به معنای جایی بوده که شب در آنجا بیتوته می‌کرده‌اند. سپس این کلمه بدون لحاظ شب، برای خانه به کار رفته است.
کلمه «معمور» اسم مفعول از ماده «ع م ر» و معنای اصلی این ماده، حیات و آبادانی در مقابل ویرانی و خرابی است.
گفته‌اند وجه نامگذاری بیت المعمور این است که به ذکر و طاعت خداوند آباد و زنده است
در عربی البیت المعمور(با الف و لام بر کلمه بیت و معمور)است و در فارسی الف و لام «بیت» را نمی‌آورند.
در برخی روایات نام دیگر بیت المعمور، «ضراح» ذکر شده است.

معنای اصطلاحی

بیت المعمور، خانه‌ای در آسمان چهارم یا هفتم، مُحاذی(برابر یا مقابلِ) خانۀ کعبه است که فرشتگان در آنجا همواره مشغول عبادت و طواف اند.

فلسفه وجودی بیت المعمور به درستی دانسته نیست؛ اما بنابر روایاتی، فرشتگان پس از اعتراض به آفرینش آدم، از نور الهی محجوب شدند و بدین رو به عرش الهی پناه بردند و خدا آنها را آمرزید و در آسمان چهارم، بیت المعمور را برایشان بنا فرمود.

به نقل روایات کهن و تفاسیرِ صحابه و تابعان، هر روز هفتاد هزار فرشته در بیت المعمور نماز می‌گزارند و چون خارج شوند، دیگر تا روز قیامت بدان باز نمی گردند و آبادانی این خانه به سبب فراوانی فرشتگانی است که در آن ذکر خدا می‌گویند و عبادت می‌کنند.

رأی دیگری نیز وجود دارد که مراد از بیت المعمور خود کعبه در زمین است که در طول سال، آباد و معمور به زائران است. در حال حاضر، با پررنگ شدن رویکرد عقلی و تجربی در تفاسیر غیرمأثور، این نظر، غالب مفسران قرآن کریم را به خود جلب کرده است.
طبرسی و علامه طباطبائی مفسران شیعه از این قول که بیت العمور، خانه کعبه است، به عنوان نظری ضعیف یاد کرده‌اند. طباطبایی بیان کرده که در روایات ماثور، بیت المعمور، خانه‌ای است در آسمان. وی معتقد است که مقابل و رو به رو بودن بیت المعمور با کعبه، به لحاظ معنی است نه مادی و حسی.

در تفاسیر با گرایش عرفانی، تاویلهایی متفاوت از بیت المعمور به دست داده شده است. برای نمونه، ابن عربی اندلسی بیت المعمور را قلب عالم یا نفس ناطقه کلّیه خواندهو قشیری از آن با تعابیری مانند قلوب عابدان عارف یاد کرده است.

فخر رازی مفسر اهل سنت قرآن کریم، بیت المعمور را همراه بیت المقدس، کعبه، عرش و حضرة جلال اللّه، یکی از پنج قبله دو جهان دانسته است.

بیت المعمور در قرآن

ترکیب بیت المعمور تنها در یک آیه قرآنی به کار رفته است؛ جایی که خداوند به آن و چند امر دیگر سوگند خورده که عذاب روز قیامت حق و قطعی است:«وَالطُّورِ (۱) وَکتابٍ مَسْطُورٍ (۲) فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ (۳) وَالْبَیتِ الْمَعْمُورِ (۴) وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوعِ (۵) وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ (۶) إِنَّ عَذابَ رَبِّک لَواقِعٌ؛سوگند به طور، و به کتابی نگاشته، در نازکپوستی برگشاده، و سوگند به آن خانه آبادان، و به بام برافراشته، و به دریای برافروخته؛ که عذاب پروردگارت رویدادنی است.»
این آیه باعث گشته تا در منابع روایی و تفسیری شیعه و سنی، مطالب بسیاری درباره بیت المعمور ذکر گردد.

بیت المعمور در روایات

در منابع روایی از بیت المعمور به احترام بسیار یاد شده. در روایتی از امام علی(ع)، بیت المعمور در آسمان همان حرمت کعبه در زمین را دارد و هر روز هفتاد هزار فرشته به سوی او می‌آیند و طواف و عبادت می‌کنند و سپس می‌روند و دیگر هرگز بدانجا بازنمی‌گردند.
درباره موضع بیت المعمور در روایات اختلافاتی به چشم می‌آید؛ از جمله برخی روایات این خانه را در آسمان اول، چهارم، هفتم و برخی نیز ورای هفت آسمان و زیر عرش الهی دانسته‌اند.
بیشتر روایات، از آسمان چهارم به عنوان موضع بیت المعمور سخن گفته‌اند.
در برخی روایات از مکعب و مربع بودن بیت المعمور سخن رفته و علت مکعب بودن کعبه این دانسته شده که به تبعیت از بیت المعمور، مکعب است.
بنابر برخی روایات که منابع تفسیری نیز به آن استناد کرده‌اند، قرآن کریم در شب قدر به صورت کامل بر بیت المعمور نازل شده و سپس به تدریج بر پیامبر اکرم(ص) فرود آمده است. این روایات نظریه دو نزولی قرآن کریم را تقویت می‌کنند که بنابر آن، قرآن دو نزول دارد: دفعی و تدریجی. نزول قرآن بر بیت المعمور، دفعی است.
برخی از مفسران و محدثان، سند روایات مشهور در توصیف بیت المعمور را ضعیف دانسته‌اند.

پانویس

↑ راغب اصفهانی، ص۱۵۱.
↑ مصطفوی، ج۸، ص۲۲۹.
↑ مصطفوی، ج۸، ص۲۲۶. نیز نک: طبرسی، ج۹، ص۲۴۷.
↑ طبرسی، ج۱، ص۳۸۹.
↑ طبرسی، ج۹، ۲۴۷؛ فخر رازی، ج۴، ص۴۶؛ عروسی حویزی، ج۵، ص۱۳۶.
↑ کلینی، ج ۴، ص۱۸۷ و ۱۸۸؛ تفسیر قمی، ج۱، ص: ۳۷.
↑ نک: طبری، ج ۱۱، جزء ۲۷، ص۱۰۱۱؛ طباطبایی، ج۱۹، ص۸؛ سیوطی، ج۶، ص۱۱۷.
↑ طوسی، التبیان، ج ۹، ص۴۰۲.
↑ نک: دروزه، ج ۶، ص۲۳۳؛ ابن عاشور، ج ۲۷، ص۳۸ ۳۹؛ مغنیه، ج ۷، ص۱۶۱؛ خطیب، ج ۱۴، ص۵۴۳؛ قاسمی، ج ۱۵، ص۲۰۹؛ قرشی، ج ۱۰، ص۳۶۶۳۶۷؛ مراغی، ج ۹، جزء ۲۷، ص۱۹؛ زحیلی، ج ۲۷، ص۵۷؛ ضیف، ص۸۷۲.
↑ طبرسی، ج۹، ص۲۴۷.
↑ طباطبایی، ج۱۹، ص۶.
↑ طباطبایی، ج۸، ۱۷۱.
↑ تفسیر قرآن ابر عربی، ج ۲، ص۵۴۷ ۵۴۸؛ الفتوحات المکیة، ج ۴، ص۸.
↑ قشیری، ج ۳، ص۴۷۲.
↑ فخر رازی، ج۱، ص۲۴۳.
↑ طور/۶۱.
↑ ترجمه موسوی گرمارودی.
↑ طبرسی، ج۴، ص۲۴۷؛ صدوق، ج۲، ص۲۴۲؛ فخر رازی، ج۴، ص۴۶.
↑ نک: طبری، ج ۱۱، جزء ۲۷، ص۱۰۱۱؛ سیوطی، ج ۶، ص۱۱۷ ۱۱۸؛ طباطبایی، ج۱۹، ص۸.
↑ طباطبایی، ج۱۹، ص۸.
↑ طبرسی، ج۱، ج ۳۸۲.
↑ مکارم شیرازی، ج۱۶، ص۱۲۱.
↑ ابن کثیر، ج ۴، ص۳۸۹؛ سیوطی، ج ۶، ص۱۱۷.

منابع

ابن درید، کتاب جمهرة اللغة، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت، ۱۹۸۷م.؛
ابن جوزی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق. ؛
ابن عاشور، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، بی‌تا؛
فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر،‌دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۰ق. ؛
ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت،بی‌تا؛
دروزه، محمد عزه، التفسیر الحدیث، قاهره ۱۳۸۲ق. ؛
فخر رازی، مفاتیح الغیب،‌دار احیاء التراث العربی، سوم، بیروت، ۱۴۲۰ق. ؛
صدوق، محمد بن علی٬ من لا یحضره الفقیه،‌ دفتر انتشارات اسلامی٬ ۱۴۱۳ق.؛
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسر، تهران، ۱۳۷۲ش. ؛
طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، بی‌تا؛
سیوطی، عبدالرحمن بن ابوبکر، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، چاپ کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق. ؛
مصطفوی، حسن، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۳ش. ؛
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات القرآن، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق داوودی، صفوان عدنان،‌دار القلم، بیروت-دمشق، بی‌تا؛

پیوند به بیرون

[1] راغب اصفهانی، ص۱۵۱.

[2] مصطفوی، ج۸، ص۲۲۹.

[3] مصطفوی، ج۸، ص۲۲۶. نیز نک: طبرسی، ج۹، ص۲۴۷.

[4] طبرسی، ج۱، ص۳۸۹.

[5] طبرسی، ج۹، ۲۴۷؛ فخر رازی، ج۴، ص۴۶؛ عروسی حویزی، ج۵، ص۱۳۶.

[6] کلینی، ج ۴، ص۱۸۷ و ۱۸۸؛ تفسیر قمی، ج۱، ص: ۳۷.

[7] نک: طبری، ج ۱۱، جزء ۲۷، ص۱۰۱۱؛ طباطبایی، ج۱۹، ص۸؛ سیوطی، ج۶، ص۱۱۷.

[8] طوسی، التبیان، ج ۹، ص۴۰۲.

[9] نک: دروزه، ج ۶، ص۲۳۳؛ ابن عاشور، ج ۲۷، ص۳۸ ۳۹؛ مغنیه، ج ۷، ص۱۶۱؛ خطیب، ج ۱۴، ص۵۴۳؛ قاسمی، ج ۱۵، ص۲۰۹؛ قرشی، ج ۱۰، ص۳۶۶۳۶۷؛ مراغی، ج ۹، جزء ۲۷، ص۱۹؛ زحیلی، ج ۲۷، ص۵۷؛ ضیف، ص۸۷۲.

[10] طبرسی، ج۹، ص۲۴۷.

[11] طباطبایی، ج۱۹، ص۶.

[12] طباطبایی، ج۸، ۱۷۱.

[13] تفسیر قرآن ابر عربی، ج ۲، ص۵۴۷ ۵۴۸؛ الفتوحات المکیة، ج ۴، ص۸.

[14] قشیری، ج ۳، ص۴۷۲.

[15] فخر رازی، ج۱، ص۲۴۳.

[16] طور/۶۱.

[17] ترجمه موسوی گرمارودی.

[18] طبرسی، ج۴، ص۲۴۷؛ صدوق، ج۲، ص۲۴۲؛ فخر رازی، ج۴، ص۴۶.

[19] نک: طبری، ج ۱۱، جزء ۲۷، ص۱۰۱۱؛ سیوطی، ج ۶، ص۱۱۷ ۱۱۸؛ طباطبایی، ج۱۹، ص۸.

[20] طباطبایی، ج۱۹، ص۸.

[21] طبرسی، ج۱، ج ۳۸۲.

[22] مکارم شیرازی، ج۱۶، ص۱۲۱.

[23] ابن کثیر، ج ۴، ص۳۸۹؛ سیوطی، ج ۶، ص۱۱۷.

عالم غیب
عوالم	برهوت • برزخ • ملکوت • جبروت • لاهوت • ناسوت • معاد • عالم ذر • عالم مثال • آخرت • عالم امر • عالم غیب
مکان	قیامت • بهشت • جهنم • عرش • رضوان • هفت آسمان • بیت المعمور • برهوت • بهشت آدم • حوض کوثر • صحرای محشر
فرشتگان	جبرئیل • عزرائیل • اسرافیل • میکائیل • روح القدس • فطرس • مالک • خازن • هاروت و ماروت • رقیب و عتید • نکیر و منکر • بشیر و مبشر
جنیان	شیطان • ابلیس • زعفر جنی • خَنّاس • مارد • ام الصبیان • عفریت
سایر	لوح • کرسی • قلم • عهد الست • کتاب مبین • امام مبین • شب اول قبر • بدن برزخی • حیات برزخی • امداد غیبی • ارتباط با ارواح • تجربه‌ نزدیک به مرگ
• •